H ομιλία του Δρ. Δαρεμά Γιώργου στην εκδήλωση παρουσίασης του Προγράμματος Κοινωνικής Πολιτικής του Δικτύου Πολιτών Ηρακλείου

Τοπική Αυτοδιοίκηση και Δομές Αλληλεγγύης (5/4/2014)

Θα ήθελα να ξεκινήσω από τον θεσμό της ‘τοπικής αυτοδιοίκησης’ γιατί έχει υποβαθμισθεί πολύ η σημασία του και φαντάζει ως κάτι απόμακρο, ξένο για τον μέσο πολίτη που τον αντιλαμβάνεται απλώς ως μια διοικητική γραφειοκρατία για να του παρέχει κάποια απαραίτητα πιστοποιητικά και αν είναι λίγο πιο συνειδητοποιημένος που του προσφέρει κάποιες στοιχειώδεις υπηρεσίες καθαριότητας και φωτισμού για τις οποίες πληρώνει τα τέλη του.

Η ‘τοπική αυτοδιοίκηση’ αποτελεί μια δομή ‘πολιτικής εξουσίας’ που έχει μακραίωνη ιστορία. Οι απαρχές της εντοπίζονται στον ύστερο Ευρωπαϊκό μεσαίωνα, τον 14^ο, 15^ο και 16^ο αιώνα όταν εμφανίσθηκαν οι πρώτες συγκεντρώσεις πληθυσμού σε πόλεις οργανωμένες σε αυτοτελείς πολιτικές κοινότητες. Το γενικό πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εμφανίσθηκαν ήταν η επικράτεια ενός μεγάλου αριθμού μοναρχιών, βασιλείων και αριστοκρατικών φέουδων που διαφέντευαν τις φεουδαρχικές κοινωνίες. Ο σχηματισμός αυτών των πολιτικών συσσωματώσεων επετεύχθη με δύο τρόπους. Έχοντας καταφέρει να αναπτύξουν μια κοινωνικοοικονομική αυτοδυναμία και μέσω πολλαπλών συγκρούσεων με τη φεουδαρχική εξουσία κατάφεραν είτε να αυτονομηθούν διοικητικά από την τότε κρατική εξουσία με αντάλλαγμα τη πληρωμή φόρων στους βασιλείς, είτε να ανεξαρτητοποιηθούν εντελώς όπως συνέβη με τις πόλεις-κράτη της Ιταλικής Αναγέννησης.

Τρία είναι τα διδάγματα που μπορούμε να αποκομίσουμε από την ιστορική γέννηση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Το πρώτο είναι ότι αυτές οι πόλεις δεν ήσαν απλώς αστικά κάντρα οικονομικών δραστηριοτήτων αλλά κύρια και πρώτιστα αυτοδύναμες πολιτικές κοινότητες που καθόριζαν από μόνες τους τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της πόλης τους με τη ισότιμη συμμετοχή όλων των απελεύθερων αρρένων κατοίκων της πόλης. Οι τοπικά αυτοδιοικούμενες πόλεις υπήρξαν το πρόπλασμα, το σπέρμα ανάδυσης της νεότερης δημοκρατίας που εγκαθιδρύθηκε σε εθνικό επίπεδο μετά τις λεγόμενες δημοκρατικές επαναστάσεις, την Αγγλική, την Αμερικανική, τη Γαλλική και άλλες στον Ευρωπαϊκό χώρο. 

Το δεύτερο και εξίσου σημαντικό δίδαγμα είναι ότι εξαιτίας του αυτοτελούς χαρακτήρα τους ως πολιτικές κοινωνίες, ως αυθυπόστατοι δήμοι  που συναποφάσιζαν όλοι λίγο ή περισσότερο για τη κοινή μοίρα της πόλης τους, θεμελιώθηκε ως απαράβατη ηθική και πολιτική αρχή ότι η πολιτική κοινότητα είναι υποχρεωμένη να συνδράμει τους ανήμπορους, τους φτωχούς ή εξαθλιωμένους συνδημότες τους γιατί χωρίς αυτήν την αναγκαία συνδρομή έχαναν την ικανότητα να συμμετέχουν στα κοινά και να συν-διαμορφώνει η κοινότητα το πεπρωμένο της, δηλαδή τη κατανομή των κοινόκτητων πόρων, την απονομή δικαιοσύνης, την εκπόνηση κοινοτικών έργων, τη σύναψη συμμαχιών με άλλες πόλεις και βασίλεια. Εδώ εδράζεται ο ιστορικός πυρήνας της κοινοτικής αλληλεγγύης που σήμερα αναπτύσσεται με τις διάφορες μορφές δομών αλληλεγγύης. Αυτό που θέλω να συγκρατήσουμε είναι ότι η κοινωνική αλληλεγγύη είναι σύμφυτη με τον θεσμό της τοπικής αυτοδιοίκησης, συνιστά θεμελιακή ηθικοπολιτική υποχρέωση του κάθε Δήμου και δεν είναι απλώς η εκδήλωση μιας ιδιωτικής φιλανθρωπικής στάσης όπως θέλει να μας πείσει ο κυρίαρχος νεοφιλελευθερισμός.

Το τρίτο δίδαγμα που αποκομίζουμε είναι ότι ο θεσμός της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι προγενέστερος κατά πολλούς αιώνες από τον σχηματισμό του έθνους-κράτους. Η ιδέα της εθνικής αντιπροσωπευτικής πολιτείας που εδράζεται στη λαϊκή κυριαρχία έχει προέλθει από την πολιτική ιδιοσυστασία των πόλεων-δήμων και αποτελεί ανάπτυγμα της σε εθνικό επίπεδο. Επειδή το έθνος-κράτος αναπτύχθηκε στη βάση της συγκεντροποίησης και συσσωμάτωσης των επιμέρους πολιτικών κοινοτήτων, η λογική συγκεντρωτισμού της εξουσίας που το διέπει έχει φέρει στο Ευρωπαϊκό προσκήνιο το κεντρικό επίδικο της αποκέντρωσης της πολιτικής εξουσίας. Υπάρχουν ισχυρές δομές αποκεντρωμένης εξουσίας στην Ευρώπη σήμερα, σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Εδώ στην Ελλάδα, η νομοθεσία του Καλλικράτη εισήγαγε στο όνομα της αποκέντρωσης ένα διπλό αντιφατικό καθεστώς. Αφενός ενίσχυσε τον συγκεντρωτισμό των στρατηγικών αποφάσεων ενώ αφετέρου μεταβίβασε μια πλειάδα αρμοδιοτήτων και λειτουργιών στη τοπική αυτοδιοίκηση μειώνοντας παράλληλα τους αναγκαίους πόρους για τη χρηματοδότηση αυτών των λειτουργιών. Η κεντρική εξουσία κράτησε το πεπόνι και έδωσε στη τοπική αυτοδιοίκηση το μαχαίρι για να κόβει αέρα κοπανιστό.

Έρχομαι τώρα στις δομές αλληλεγγύης.

Βρισκόμαστε μέσα σε μια ανθρωπιστική κρίση. Αυτή δεν είναι μια μεταφορική έκφραση που χρησιμοποιείται για λόγους εντυπωσιασμού αλλά η αποτύπωση, όχι απλώς της διάρρηξης του ‘κοινωνικού ιστού’ όπως αρέσκονται να  λένε διάφοροι σοσιαλδημοκράτες και ευαίσθητοι φιλελεύθεροι, αλλά μιας εντεινόμενης κοινωνικής αποσύνθεσης που τείνει να διαλύσει την κοινωνία στα εξ ων συνετέθη. Όπου τα κάθε άτομο θα είναι εκτεθειμένο σε μια γενικευμένη κοινωνική ανασφάλεια, αντιμέτωπο με όλους τους άλλους, παλεύοντας για την ατομική επιβίωση του. Μια εφιαλτική εικόνα για την Ελλάδα του 21^ου αιώνα.

Ακούμε από την κυβέρνηση το επαναλαμβανόμενο ιδεολόγημα του success story που θα λυτρώσει τη χώρα από τα δεινά της. Το ιδεολόγημα αυτό αποσκοπεί στο να ικανοποιήσει φαντασιακά την επιθυμία όλων μας να εξέλθουμε από την κρίση το συντομότερο δυνατόν. Δυστυχώς τα πράγματα είναι αλλιώς. Το θεμελιακό κοινωνικό πρόβλημα της κρίσης έγκειται στη τεράστια ανεργία που πλήττει τη κοινωνία μας και έχει φθάσει επίσημα στο 28% του ενεργού πληθυσμού και είναι γύρω στα 1,400,000 άτομα.  Μια πρόσφατη μελέτη του επιστημονικού ινστιτούτου της ΓΣΕΕ από τον Σ. Ρομπόλη δείχνει τα εξής. Βάσει ενός σχετικά καλού σεναρίου που λαμβάνει ως υπόθεση εργασίας την αύξηση του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος κατά μέσο όρο 1.5% ετησίως για τις δύο επόμενες δεκαετίες, δείχνει ότι ο δείκτης ανεργίας θα παραμείνει πάνω από το 17%, δηλαδή κοντά στις 900,000 άτομα τουλάχιστον μέχρι το 2026. Το 2026 δεν είναι αύριο, ούτε του χρόνου αλλά μια δεκαετία και βάλε από σήμερα. Και αυτή η σταδιακή μείωση από το ενάμιση εκατομμύριο στο 1 εκατομμύριο ανέργους στηρίζεται στην υπόθεση μιας συνεχούς αύξησης του ΑΕΠ χωρίς υφέσεις και εξωγενείς κρίσεις.

Η ανεργία είναι η κοινωνική δεξαμενή από όπου κατά βάση προέρχεται ο σχηματισμός των ευάλωτων κοινωνικών κατηγοριών. Οι φτωχοί συμπολίτες μας (όσοι/ες είναι κάτω από το όριο φτώχειας), όσοι ζουν σε συνθήκες υλικής αποστέρησης, οι άποροι, οι άστεγοι, οι μονογονεϊκές οικογένειες, και οι ηλικιωμένοι που και αν ακόμα διαθέτουν μια πενιχρή σύνταξη δεν μπορούν να συμπληρώσουν το εισόδημα τους εργαζόμενοι περιστασιακά, και τέλος τα άτομα με ειδικές ανάγκες.

Απέναντι σε αυτή την τραγική κατάσταση η μόνη δυνατότητα αποκατάστασης αξιοβίωτων συνθηκών κοινωνικής συμβίωσης, όχι κάποιας νοσταλγικής επιστροφής στη καταναλωτική ευωχία του παρελθόντος αλλά με ένα νέο πνεύμα συλλογικής ευθύνης για τον τόπο μας, και ανεξάρτητα από την αναγκαία κυβερνητική αλλαγή για τη κατάργηση των μνημονιακών πολιτικών λιτότητας, είναι η κοινωνική ανάπτυξη δικτύων και δομών αλληλεγγύης καθώς και η εμπέδωση πρακτικών της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Τιτάνιο έργο στο οποίο η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να συμβάλλει δραστικά με μεθοδικότητα, με την σύσσωμη ενεργοποίηση των συνδημοτών μας μέσα από αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς και με τη συνεργασία και διεπαφή με όμορους ή γειτνιάζοντες δήμους.

Όπως ακούσατε από την επικεφαλής του Δικτύου Πολιτών και υποψήφια δήμαρχο κ. Κατσινοπούλου, το Δίκτυο Πολιτών προτείνει μια σειρά άμεσων μέτρων κοινωνικής προστασίας και στήριξης των ευάλωτων συμπολιτών μας που αύριο μπορεί να είναι ο καθένας και η καθεμία από εμάς. Βασική αρχή μας είναι κανένας άστεγος, κανένας πεινασμένος, κανένα υποσιτιζόμενο παιδί στο Ηράκλειο. Ταυτόχρονα, προτείνουμε μια σειρά μέτρων που αφορούν το υπέρτατο κοινωνικό και ψυχικό αγαθό της υγείας ώστε να άρουμε όσο το δυνατόν τον φόβο που νοιώθει ο κάθε στερημένος από τη πρόσβαση σε στοιχειώδεις υπηρεσίες υγείας και πρόληψης.  

Η λογική που διέπει τη δράση μας είναι να πάψει ο δήμος να είναι ένα αποξενωμένο διοικητικό κέντρο εξουσίας, αδιαφανών, αυταρχικών και ιδιοτελών σκοπιμοτήτων, αλλά να αγκαλιάσει όλους τους Ηρακλειώτες προωθώντας το συλλογικό συμφέρον του Δήμου και συσφίγγοντας τους κοινωνικούς δεσμούς ανάμεσα μας μέσα σε πνεύμα αλληλο-βοήθειας και ανοίγματος προς τον πλησίον μας. Όχι εσωστρέφεια και απομόνωση αλλά εξωστρέφεια και αλληλεγγύη. Κλείνοντας θέλω να τονίσω το εξής. Καμμιά προσπάθεια κανενός Δήμου δεν θα καρποφορήσει ποτέ, όσο καλοπροαίρετη και αν είναι, αν οι ίδιοι οι δημοκράτες δημότες δεν συνειδητοποιήσουν ότι οι δημοτικές υποθέσεις είναι οι δικές μας κοινές υποθέσεις, τα κοινά μας προβλήματα και δεν συμμετέχουμε βάζοντας ο καθένας το δικό του λιθαράκι στην οικοδόμηση της κοινής κατοικίας που είναι η πόλη μας. Ας πάρουμε τον Δήμο στα χέρια μας για να φτιάξουμε ένα Ηράκλειο αντάξιο των προσδοκιών μας. Αλληλέγγυο, συμμετοχικό, πρωτοποριακό και σε τελική ανάλυση όμορφο και πολιτισμένο, ζηλευτό παράδειγμα προς μίμηση.